Qua hơn 01 năm triển khai các văn bản của Thủ tướng Chính phủ và Bộ trưởng Bộ Tư pháp về đánh giá, công nhận cấp xã đạt chuẩn tiếp cận pháp luật (Quyết định số 25/2021/QĐ-TTg, Thông tư số 09/2021/TT-BTP), nhất là gắn việc đánh giá tiêu chí này để phục vụ đánh giá, công nhận xã đạt chuẩn nông thôn mới cho thấy, các cơ quan, đơn vị, địa phương đã quan tâm, tích cực thực hiện nhiệm vụ được giao và dần đi vào nền nếp, kết quả đạt được rõ nét hơn; trách nhiệm của chính quyền và cán bộ, công chức cấp xã trong tổ chức thi hành Hiến pháp, pháp luật hướng tới xây dựng môi trường pháp lý lành mạnh cho người dân tại cơ sở tiếp tục được tăng cường gắn với tổ chức thi hành pháp luật và thực thi trách nhiệm của chính quyền địa phương cấp xã theo quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương. Theo kết quả tổng hợp từ báo cáo chính thức của 63/63 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương kết quả năm 2022, cả nước có 10.048/10.596 đơn vị cấp xã được công nhận đạt chuẩn tiếp cận pháp luật, đạt 94.8%. Có được những kết quả này, trước hết là nhờ sự quan tâm, chỉ đạo, tạo điều kiện của các cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương trong triển khai nhiệm vụ đánh giá, công nhận cấp xã đạt chuẩn tiếp cận pháp luật; Ủy ban nhân dân và cơ quan Tư pháp các cấp đã chú trọng hướng dẫn, chỉ đạo và bố trí kinh phí tổ chức thực hiện nhiệm vụ. 

Tuy nhiên, qua theo dõi, hướng dẫn, chỉ đạo thực hiện các nhiệm vụ được giao tại các Quyết định của Thủ tướng Chính phủ: Số 25/2021/QĐ-TTg, số 318/QĐ-TTg, số 320/QĐ-TTg, số 04/2022/QĐ-TTg và số 18/2022/QĐ-TTg, đặc biệt qua tổ chức một số đoàn kiểm tra, khảo sát và hội thảo, tọa đàm về việc thực hiện đánh giá, công nhận đạt chuẩn tiếp cận pháp luật trong năm 2022, Bộ Tư pháp đã nhận được phản hồi, kiến nghị của các địa phương về khó khăn, vướng mắc trong triển khai thực hiện các văn bản này. Trong đó nổi lên là việc quy định chưa thống nhất về cách thức, thời điểm đánh giá, công nhận cấp xã đạt chuẩn tiếp cận pháp luật, xã đạt chuẩn nông thôn mới và phường, thị trấn đạt chuẩn đô thị văn minh; một số nội dung tiêu chí tiếp cận pháp luật còn chưa thực sự phù hợp, khả thi, đặt ra yêu cầu cao, khó đối với những địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn như mô hình điển hình về phổ biến, giáo dục pháp luật, mô hình điển hình về hòa giải ở cơ sở hoạt động hiệu quả; vấn đề đánh giá tiêu chí xã đạt chuẩn tiếp cận pháp luật để thu hồi quyết định công nhận nông thôn mới.

Qua tổng kết cho biết hiện nay trên cả nước có khoảng 73% xã đạt chuẩn nông thôn mới, hơn 1000 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao, khoảng 265 đơn vị cấp huyện đạt chuẩn hoặc hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới theo Bộ Tiêu chí giai đoạn 2021-2025. Về đánh giá chuẩn đô thị văn minh, thì Bộ Tư pháp là một trong những bộ ngành đầu tiên có văn bản chính thức nội dung tiêu chí thành phần về tiếp cận pháp luật trong Bộ tiêu chí đánh giá phường, thị trấn, quận, thị xã, thành phố đạt chuẩn đô thị văn minh. Theo quy định tại Quyết định số 04/2022/QĐ-TTg, phải đến năm 2024 các địa phương mới tổ chức đánh giá chuẩn đô thị văn minh, sau đó sẽ có hướng dẫn cụ thể hơn nữa về nội dung tiêu chí, cách thức đánh giá tiêu chí tiếp cận pháp luật trong đánh giá đô thị văn minh nếu trong quá trình triển khai Quyết định 04/2022/QĐ-TTg phát sinh khó khăn, vướng mắc.

Qua thực tiễn cho thấy rằng, việc xây dựng cấp xã đạt chuẩn tiếp cận pháp luật với mục đích, ý nghĩa đo lường trách nhiệm của chính quyền cơ sở trong việc thực hiện các trách nhiệm và nhiệm vụ được giao đối với người dân, do đó Ngành Tư pháp luôn xác định thực hiện độc lập, hằng năm trong đánh giá chuẩn này. Khi tiêu chí xã đạt chuẩn tiếp cận pháp luật trở thành một tiêu chí thành phần trong Bộ tiêu chí quốc gia nông thôn mới thì luôn mong muốn làm thực chất, làm sao xây dựng môi trường lành mạnh, tốt nhất cho người dân thụ hưởng quyền của mình, chỉ khi nào xã đạt tất cả các tiêu chí thành phần của Bộ tiêu chí quốc gia nông thôn mới thì xã mới đạt chuẩn nông thôn mới. Chuẩn tiếp cận pháp luật đang được thực hiện theo Quyết định số 25/2021/QĐ-TTg, Quyết định này ban hành trước các Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về nông thôn mới (Quyết định số 318/QĐ-TTg ngày 08/3/2022, Quyết định số 18/2022/QĐ-TTg ngày 02/8/2022). Vì vậy, Văn phòng Điều phối nông thôn mới các cấp với vai trò và trách nhiệm của mình cần tích cực phối hợp với các bộ, ngành, địa phương có liên quan rà soát, nghiên cứu, đề xuất Ban Chỉ đạo Chương trình mục tiêu quốc gia Trung ương, Thủ tướng Chính phủ điều chỉnh, sửa đổi một số văn bản có liên quan, trong đó có Quyết định số 318/QĐ-TTg và Quyết định số 18/2022/QĐ-TTg; tổ chức các diễn đàn, hội thảo, tọa đàm để các bộ, ngành, địa phương tham gia ý kiến. Bên cạnh đó, cần kịp thời có văn bản chung để giải quyết các vấn đề mang tính liên ngành, hướng dẫn cho các địa phương thực hiện thống nhất một số nội dung, vấn đề còn gây khó khăn, lúng túng trong thời gian qua./.

Hải Lam Phương